یکی از راه‌های رسیدن به نظم اداری، بازرسی و ارزشیابی است. با بازرسی، معلوم می گردد چه کسی کارهای خود را به نیکی انجام می دهد و به ارباب رجوع با رضایت پاسخ می گوید و... و چه کسی از انجام دادن مسئولیتهای خویش سر باز می زند و سبب نارضایتی مردم می گردد. بنابراین، ارزشیابی و بازرسی باعث می شود هر فرد، خویش را پاسخگوی مسئولیت کارهای خود بداند و در انجام دادن وظیفه اش سستی نکند. ارزشیابی و بازرسی، از دو راه ممکن است: مستقیم و غیر مستقیم، مستقیم، به وسیله مدیر، و غیر مستقیم از طریق بازرسان مخفی صورت می پذیرد. امیرمومنان (علیه السلام) به مالک اشتر سفارش می فرماید: ثم تفقد أعمالهم، وابعث العیون من اهل الصدق و الوفاء علیهم فان تعاهدک فی السر لامورهم حدودة لهم على استعمال الامانه و الرفق بالرعیة؛ در کارهای کارگزاران ) کاوش و رسیدگی کن و بازرس های (مخفی) راستکار و وفادار بر آنان بگمار؛ زیرا بازرسی نهانی تو از کار آنان، باعث می شود امانتداری کنند. و با مردم به مدارا و نرمی رفتار کنند. از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت است :در ملاقات که میان خضر و موسی رخ داد، موسی، از خضر درخواست موعظه کرد. از جمله موعظه های خضر به موسی این بود که: میانه روی و اعتدال پیشه کن که سبب توفیق و توان مندی می شود. پیشوای پارسایان حضرت علی (علیه السلام)، در نظام نامه حکومت اسلامی - که برای مالک اشتر می نگارد- به وی چنین سفارش می فرماید: ثم امور من امورک لابد لک من مباشرتها.. و منها اصدار حاجات الناس عند ورودها علیک بما تحرج به صدور اعوانک. وامض لکل یوم عمله؛ فان لکل یوم ما فیه؛ و در بین کارهای تو، کارهایی است که باید خود انجام دهی... یکی از آنها، بر آوردن نیازهای مردم است در همان روزی که بر تو عرضه می دارند و درخواست هایی که یارانت را تنگ دل می سازد. کار هر روز را در همان روز انجام ده، که هر روز را کاری است مخصوص بدان.
 
در آیه هشتاد و پنج سوره اعراف آمده است : و الى مدین اخاهم شعیبا قال یا قوم اعبدو الله مالکم من اله غیره قد جاءتکم بینه من ربکم فاوفوا الکیل و المیزان و لا تبخسوا الناس اشیاءهم به سوی مدین ، برادرشان شعیب را فرستادیم . گفت : ای قوم من ! خدا را بپرستید که جز او معبودی نیست . دلیل روشنی از طرف پروردگارتان برای شما آمده است . بنابراین ، حق پیمانه و وزن را ادا کنید و از اموال مردم چیزی نکاهید. این پیامبر بزرگ الهی ، پس از دعوت به توحید، به موضوع مهم اقتصاد سفارش می کند و آن رعایت کردن حق پیمانه و کم فروشی نکردن است . همین موضوع در سوره هود نیز تکرار شده است . مبارزه با مفاسد اجتماعی و اخلاقی ، یکی از شیوه های پیغمبران الهی است . برای این که نظام جامعه بر محور قسط و عدل بچرخد، لازم است در معاملات ، حق پیمانه رعایت گردد و از کم فروشی و کاستن از حقوق افراد خودداری شود. در سوره مبارکه الرحمن آیات هفت و هشت و نه ؛ سه بار واژه میزان تکرار شده است :والسماء رفعها و وضع المیزان الا تطغوا فی المیزان و اقیموا الوزن بالقسط و لاتخسروا المیزان ؛ و آسمان را برافراشت و میزان و قانون را بر نهاد تا در میزان طغیان نکنید و از راه عدالت منحرف نشوید و وزن را بر اساس عدل بر پا دارید و در میزان کم نگذارید.در این آیات شریف نیز بر لزوم دقت در پیمانه و کم فروشی نکردن و بر پایی عدل و قسط تاکید شده است ؛ زیرا، اقتصاد، پشتوانه محکمی برای بر پایی عدالت در جامعه است و سستی در آن، خسارت هایی جبران ناپذیر بر جای می گذراد..
 
از موضوعات بسیار مهم - که ارج نهادن بدان بر هر مدیر مسلمانی لازم است - دقت در به کارگیری بیت المال و استفاده از امکانات و اموال عمومی است . برخی گمان می کنند امکانات دولتی ، که در اختیار آنان است ، ملک شخصی است و زیردستان ، بردگان آنانند و بدین دلیل ، هر گونه که بخواهند، می توانند از این امکانات بهره برداری شخصی کنند!نگاهی به سخنان و نامه های امیر مومنان (علیه السلام) به کارگزاران و دست اندر کاران حکومت ، اهمیت توجه به بیت المال و زشتی بهره گیری نادرست از آن را نشان می دهد. در این جا، برخی از این سخنان نورانی را ذکر می کنیم : پیشوای پارسایان در روزهای آغازین حکومت خود فرمود: و الله إلو وجدته قد تزوج به النساء و ملک به الاماء لرددته ، فان فی العدل سعه و من صاق علیه العدل فالجور علیه اضیق ؛ به خدا سوگند، اگر آن اموال را (که عثمان از بیت المال بیهوده به این و آن بخشیده ) بیابم ، هر چند کابین زنان شده باشد و کنیزان خریده باشند، آن را به صاحبانش باز می گردانم ؛ زیرا، در عدل ، گشایش (واقعی ) است . و بی گمان ، آن کس که عدالت بر او سخت آید، تحمل ستم بر او گران تر آید. هنگامی که گزارش استفاده یکی از کارگزاران از بیت المال به امیر مومنان (علیه السلام ) می رسد، در پاسخ می نویسد: درباره تو، مرا گزارشی رسیده است که اگر درست باشد و این کار را انجام داده باشی ، پروردگارت را به خشم آورده ای و امامت را نافرمانی کرده ای !گزارش رسیده که تو، غنایم مسلمانان را که به وسیله اسلحه و اسب هایشان به دست آمده و خون هایشان در این راه ریخته است – میان افرادی از خویشاوندان بادیه نشین ات تقسیم کرده ای سوگند به خدایی که دانه را شکافت و روح انسان را آفرید. اگر این گزارش درست باشد، نزد من خوار خواهی شد و ارزش و مقامت فرو خواهد آمد. حق پروردگارت را سبک مشمار و دنیایت را با نابودی دینت ، اصلاح مکن که از زیانکارترین افراد خواهی بود. این سخنان نورانی مولای مومنان (علیه السلام ) در بیان اهمیت و توجه به بیت المال و پیامدهای زیان بار استفاده نا به جا از آن ، به قدر کافی گویا و رسا است .
 
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390